|
Versal sülhü |
1919 28 iyun |
Almaniya-qalib dövlətlər |
Müqaviləyə görə: 1.Almaniyanın qərb əraziləri 15 il müddətinə müttəfiq qoşunlarının işğal zonası elan olundu 2.Belçikanın bitərflik siaiusu, Eypen, Malmedi və Morene dairələrinin ona keçdiyi, Lüksemburqun tam müstəqilliyi təsbit olundu 3.Almaniya Reyn zonasını silahsızlphdırmağı öhdəsinə götürdü.Reynin sol sahilini «Antanta»nın işğal qoşunları tutdular 4.Elzas və Lotaringiya vilayətləri Fransaya qaytarıldı.15 il müddətinə Millətlər Cəmiyyətinin idarəçiliyinə keçən Saar daş kömür hövzəsi Fransaya güzəştə gedildi (vilayətin gələcək taleyi referendum yolu ilə həll olunmalı idi) 5.Almaniya Sen-Jermen sülh müqaviləsi ilə müəyyən olunmuş sərhədlərdə Avstriyanın müstəqilliyinə hörmət edəcəyini öhdəsinə götürdü.O, Avstriya-Macarıstan və Almaniya arasından keçən köhnə sərhədlərdə Çexoslovakiyanın müstəqilliyini tanıdı 6. .Polşanın tam müstəqilliyinə dair məsələ də həll olundu.Almaniya, Rolşanın xeyrinə Yuxarı Sileziyaının və Pomeraniyanın bəzi rayonlarından,habelə Dansiq(Qdansk) şəhərinə olan hüququndan da imtina etdi.Beləliklə, Almaniya ərazisi Hərqi Prussiyanın ondan ayrı düşməsi nəticəsində iki hmssəyə bölündü 7.Almaniya Memel(Klaypeda) ərazisi üzərində bütün hüquqlarından əl çəkdi.O.Birinci Dünya müharibəsi başlananadək keçmiş Rusiya imperiyasına daxil olan bütün ərazilərin müstəqilliyini tanıdı, Sovet Rusiyası ilə 1918-ci ildə imzaladığı Brest-Litovsk sülhünü və digər müqavilələri ləğv etməyi öhdəsinə götürdü,Almaniya ərazisinin 1/8-ni itirdi, özünün bütün müstəmləkələrindən məhrum oldu 8.Almaniyaya daimi böyük ordu saxlamaq qadağan olundu, baş qərargah rəsmən buraxıldı.Almaniya könüllülük əsasında yaradılan könüllülük əsasında yaradılan 100 minlik ordu saxlaya bilərdi.Almaniyanın böyük tonnajlı gəmilər inşa etməyə, süaltı qayıqlara və hava donanmasına ialik olmağa ixtiyarı yox idi Versal müqaviləsiniÇin imzalamadı, ABŞ senadı isə ratifikasiya etmədi |
|
Sen-Jermen müqaviləsi |
1919 sentyabr |
Antanta ölkələri-Avstriya |
Müqaviləyə görə: 1.Avstriya-Macarıstan imperiyası dağıldı və onun ərazisində Macarıstan, Çexoslovakiya və Serb-Xorvat-Sloven Krallığı(1929-cu ildən Yuqoslaviya) dövlətlərinin yaradılması qanuniləşdirildi 2.Triyest İtaliyaya verildi |
|
Neyi sülhü |
1919 noyabr |
Antanta ölkələri-Bolqarıstan |
Müqaviləyə görə: 1.Rumıniya və Serb-xorvat-sloven Krallığı xeyrinə güzəştlər edildi 2.Bolqarıstan öz silahlı qüvvələrini 20 minə kimi azaltmağı və ağır təzminat ödəməyi öhdəsinə götürdü 3.Bolqarıstan Egey dənizinə çıxışdan məhrum edildi |
|
Trianon sülhü |
1919 noyabr |
Antanta ölkələri-Macarıstan |
Müqaviləyə görə Avstriya-Macarıstan monarxiyasının dağıldığı təsbit olundu,Macarıstan bir sıra ərazilərini Rumıniyaya,Serb-xorvat-sloven Krallığına, Çexoslovakiya və Avstriyaya güzəştə getməli oldu.Buna görə də tarix ədəbiyyatında onu «kəsilmiş dövlət» adlandırırdılar |
|
Sevr müqaviləsi |
1920 avqust |
Antanta ölkələri-Türkiyə |
Bu müqavilə Osmanlı imperiyasının dağıoması və bölüşdürülməsini qanuniləşdirdi.Müqaviləyə görə Türkiyə Suriya, Livan, Fələstin, Mesopotamiya, İraq, Transiordaniya, Ərəbistan yarımadası və b. müstəmləkə ərazilərindən məhrum edilirdi, Anadolunun şərqində qondarma «Ermənistan» və «Kürdüstan» dövlətlərinin yaradılması da nəzərdə tutulurdu.Lakin Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi ilə başlamış azadlıq müharibəsinin qələbəsi Sevr müqaviləsi şərtlərinin tamamilə həyata keçirilməsinə imkan vermədi |
|
Doqquz ölkə müqaviləsi |
1921-1922 |
|
Müqaviləyə əsasən Çinə ABŞ-ın «açıq qapı» prinsipi tətbiq olundu, Şandun yarımadasının Çinə qaytarılması məsələsi müzakirə edildi |
|
Rapallo müqaviləsi |
1922 |
Almaniya-Rusiya |
Bu müqavilə Almaniyanın diplomatik və iqtisadi təklənməkdən xilas olmaq yolunda atdığı ilk addım idi |
|
Reyn təminat paktı |
1925 5-16 oktyabr |
Almaniya, Belçika, Fransa, Böyük Britaniya və İtaliya |
Bu pakt müharibədən sonra Almaniyanın bərabərhüququlu bir tərəfkeş kimi tanınmasında ilk addım idi
|
|
Mudanya müqaviləsi |
1922 9 sentyabr |
Türkiyə-Yunanıstan, «Antanta» dövlətləri |
|
|
Lozanna müqaviləsi |
1923 24 iyul |
«Antanta»-Türkiyə |
Müqaviləyə görə Təslimçilik rejimi, Mudros və Sevr müqavilələri ləğv edildi və Türkiyənin müstəqilliyi tanındı |
|
|
1926 |
Böyük Britaniya-Türkiyə |
Bu müqavilə ilə: 1.Mosul münaqişəsinə son qoyuldu 2.Mosul vilayəti İraqın tərkibində qaldı, əvəzində Türkiyə kompensasiya aldı |
|
«Centlmen sazişi» |
1935 |
İngiltərə-Türkiyə |
Bu müqaviləni İngiltərə və Türkiyə İtaliyanın Həbəşistana hücumundan narahat olduqlarına görə bağladılar |
|
Brian- Kelloq paktı |
1928 |
48 dövlət |
Pakta imza atan tərflər müharibələrdən imtina etməyi, bütün münaqişələri və mübahisəli məsələləri dinc yolla həll etməyi öhdələrinə götürmüşdülər |
|
Antikomintern paktı |
1936 noyabr |
Almaniya və Yaponiya |
Almaniya və Yaponiya arasında imzalanmış bu pakta 1937-ci ilin noyabrında İtaliya da həmin pakta qoşuldu.Bu pakta görə tərəflər Kominternə ,kommunizm təhlükəsinə qarşı mübarizədə əməkdaşlıq etməyi öhdələrinə götürdülər |
|
«Polad paktı» |
1940 sentyabr |
|
Bu pakt dünyanı bölüşdürmək məqsədini güdürdü.Sonradan bu pakta Macarıstan, Bolqarıstan, Finlandiya, Rumıniya, Danimarka da qoşuldu |
|
Münhen sövdələşməsi |
1938 29-30 sentyabr |
Almaniya, İtaliya, İngiltərə, Fransa |
Hitler,Mussolini Çemberlen və Daladye Çexoslovakiyanı parçalamaq qərarını qəbul etdilər və Sudet vilayətini Almaniyaya güzəştə getmək sazişinə imza atdılar.Bu sövdələşmə Fransa və İngiltərənin beynəlxalq aləmdə öz mövqelərini əldən vermələrinə səbəb oldu |
|
Molotov-Ribbentrop paktı |
1939 23 avqust |
SSRİ-Almaniya |
10 il müddətinə bir-birinə hücum etməmək barədə imzalanmış bu müqaviləyə əlavə olaraq Avropanı nüfuz dairələrinə bölmək barədə gizli protokol da imzalandı.Gizli protokolda Almaniyə əvvəllər Rusiya imperiyasına daxil olmuş Finlandiya, Latviyə, Estoniya və Bessarabiya üzərində SSRİ-nin maraq dairəsini tanıdı |
|
«Dostluq və sərhədlər haqqında» müqavilə |
1939-28 sentyabr |
SSRİ-Almaniya |
Bu müqaviləyə əsasən: 1.Polşanın bölüşdürülməsi təsdiq edildi və burada sovet-alman sərhəddi müəyyənləşdirildi 2.Sərhəd 23 avqust gizli protokolunda nəzərdə tutulduğundan bir qədər qərbdə , bir tərəfdə polyakların, başqa tərəfdə ukraynalıların və belorusların yaşadığı əraziləri ayıran «Kerzon xətti» əzrə keçirdi 3.Litva SSRİ-nin maraq dairəsinə aid edildi |
|
Kompyen bprışığı |
1940 22 iyun |
Almaniya-Fransa |
Müqaviləyə görə Fransa iki hissəyə parçalandı: 1.Faşistlər tərəfindən istila olunmuş şimal 2.Mərkəzi Vişi qəsəbəsi olan və Fransa hökumətinə tabe olan cənub |
|
Atlantika xartiyası |
1941 14 avqust |
ABŞ-İngiltərə |
Müqavilədə qeyd edildi ki: 1.Onların başqa ərazilər əldə etmək niyyəti yoxdur 2.Xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüquqlarına hörmət edirlər 3.Müharibədən sonra ədalətli və təhlükəsiz ,beynəlxalq münasibətlərdə zorakılığa imkan verilməyən dünya yaranmasında maraqlıdırlar Sonradan bu müqaviləyə SSRİ və başqa dövlətlər də qoşuldular |
|
Evian sazişi |
1962 mart |
Fransa-Əlcəzair |
Bu müqavilə ilə Fransa Əlcəzairin istiqlaliyyətini tanımalı oldu |
|
Monkloa paktı |
1977 oktyabr |
İspaniya hökuməti –sol müxalifət |
Monkloa adlanan hökumət iqamətgahında imzalanmış bu razılaşmaya görə hökumət öhdəsinə götürürdü: Pensiyaları artırmağı, işsizliyə görə müavinət verməyi, təhsilə və səhiyyəyə ayrılan vəsaiti çoxaltmağı Sol müxalifət öhdəsinə götürürdü: Hökumətin siyasətini müdafiə etməyi, əmək haqqının hədsiz artırılmasını tələb etməməyi, münaqişələr törətməməyi |
|
San –Fransisko konfransı |
1951 sentyabr |
52 ölkə |
ABŞ və Yaponiyaya qarşı müharibədə iştirak etmiş ölkələrin çoxu onunla sülh müqaviləsi imzaladılar.Lakin SSRİ, Polşa və Çexoslovakiya müqaviləni imzalamaqdan imtina etdilər.Onlar bunu müharibə vaxtı müttəfiqlərin Yaponiya barədə sazişinə zidd gəlməsi ilə əsaslandırırdılar.Sülh müqaviləsi bağlandıqdan bir neçə saat sonra ABŞ və Yaponiya arasında təhlükəsizlik müqaviləsi imzalandı.Bu müqavilə ilə ABŞ Yaponiyada öz hərbi bazalarını saxlamaq hüququ qazandı |
|
Xasavyurd razılaşması |
1996 sentyabr |
Rusiya-İçkeriya(Çeçenistan) |
Razılaşmaya görə Rusiya qoşunları Çeçenistan (İçkeriya) ərazisini tərk etdi |
|
Misir-İsrail sazişi(separat) |
1975 sentyabr |
Misir-İsrail |
ABŞ-ın köməyi ilə Sinayda imzalanmış bu müqavilə qoşunları aralamaq haqqında idi.Bu müqavilə ilə Ərəb ölkələrinin birliyi sarsıldı |
|
Kemp-Devid sazişi |
1978 sentyabr |
Misir-İsrail |
İsrail Sinay yarımadasından başqa, 1967-ci ildə işğal etdiyi diöər əraziləri qaytarmaqdan imtina etdi.Eyni zamanda Misir və İsrail arasında müharibə vəziyyətinə son qoyuldu.Bu saziş Misirin ərəb dünyasında təcrid olunmasına gətirib çıxardı.Nəticədə onun ərəb dövlətləri cəmiyyətinə üzv olması dayandırıldı |
|
«Strateji əməkdaşlıq» haqqında saziş |
1981 |
ABŞ-İsrail |
|
|
«Prinsiplər Bəyanatı» |
1993 13 sentyabr |
Fələstin Azadlıq Təşkilatı-İsrail |
5 il müddətinə imzalanmış bu müqaıilə Fələstin-İsrail münasibətlərini qaydaya salmağı nəzərdə tuturdu |
|
«Qəzzə-Əriha» |
1994 4 may |
İsrail-Fələstin azadlıq təşkilatı |
Qahirədə ABŞ, Rusiya və Misir xarici siyasət idarələri başçılarının iştirakı ilə İsrailin baş naziri İ.Rabinlə FAT sədri Y.Ərəfat arasında imzalanmış bu sazişə görə işğal edilmiş Qəzzə və Əriha vilayətlərində Fələstin muxtariyyəti yaradılırdı |
|
Vaşinqton deklarasiyası |
1994 25 iyul |
İsrail-İordaniya |
|
|
|
1994 25 oktyabr |
İsrail-İordaniya |
Bu sülh müqaviləsi ilə 46 ildən bəri davam edən İsrail –İordaniya arasında davam edən müharibə vəziyyətinə son qoyuldu |
|
Oslo sülhü |
1996 |
İsrail-Fələstin Azadlıq Təşkilatı |
ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə imzalanmış bu müqaviləyə görə İsrail mşğal etdiyi ərazilərin 30%-ni boşaltmağı öhdəsinə götürdü |
|
Paris konfransı |
1946 iyul-oktyabr |
|
Bu konfrans nasist Almaniyasının Avropadakı keçmiş müttəfiqləri- Bolqarıstan, Macarıstan, İtaliya, Rumıniya və Finlandiya ilə sülh müqavilələrini müzakirə məqsədilə keçirildi |
|
Bandunq konfransı |
1955 |
29 ölkə |
Bu konfransda bloklalara qoşulmamaq hərəkatının əsası qoyuldu |
|
San-Fransisko konfransı |
1945 aprel-may |
|
Bu konfransda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaradılması işi başa çatdırıldı, oktyabrın 24-də isə onun təsis konfransı olmuşdu |
|
Helsinki müşavirəsi |
1975 |
|
70-ci illərin birinci yarısında gedən yumşalma prosesi Helsinkidə (Finlandiya) toplanmış Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq üzrə Müşavirə ilə möhkəmləndirildi.Müşavirənin Yekun aktını Avropanın 33 dövlətinin, ABŞ və Kanadanın dövlət başçıları imzaladılar.Beləliklə,ATƏM (sonradan ATƏT) yaradıldı |
|
SSM-1 |
1974 |
SSRİ-ABŞ |
1972-1974-cü illərdə «SSRİ və ABŞ arasında qarşılıqlı münasibətlərin əsasları» , raketdən müdafiə sisteminin məhdudlaşdırılması haqqında ikitərəfli müqavilə və strateji hücum silahlarının məhdudlaşdırılmapsı (SSM-1) sahəsində bəzi tədbirlər barədə müvəqqəti saziş imzalandı |
|
SSM-2 |
1979 |
SSRİ-ABŞ |
|
|
Genuya konfransı |
1922 aprel-may |
|
Rusiya və Almaniyanın da iştirak etdiyi bu konfransda iqtisadi münasibətləri bərpa etmək cəhdi göstərildi, lakin bu bir nəticə vermədi |
|
Lokarno (İsveçrə) konfransı) |
1925 aprel |
|
Bu konfrans beynəlxalq iqlimin dəyişməsinə müəyyən təsir göstərdi.Konfransda yekun aktı olaraq Almaniya ,Belçika, Fransa,Böyük Britaniya və İtaliya arasında təminat müqaviləsi imzalandı.Buna Reyn təminat paktı da deyilir |
|
«Balkan Antantası» |
1934 |
Yunanıstan,Rumıniya, Türkiyə və Yuqoslaviya |
İngiltərə və Fransaya güvənən bu Avropa dövlətləri bu ittifaqı yaratmaqla faşist təcavüzkarlarına qarşı birləşməyə cəhd göstərirdilər.Albaniya və Bolqarıstan bu ittifaqa qoşulmaqdan imtina etdilər.İkinci Dünya müharibəsi başlanmamışdan əvvəl bu ittifaq dağıldı |
|
Tehran konfransı |
1943 28 noyabr-1 dekabr |
ABŞ, SSRİ, İngiltərə |
Ruzvelt, Stalin və Çörçillin bu ilk görüşündə müharibənin vaxtının qısaldılması və Avropada ikinci cəbhənin açılması haqqında məsələ əsas yer tuturdu.Fikir ayrılıqlarına baxmayaraq İkinci cəbhənin 1944-cü ilin mayında Fransada açılması haqqında qərar qəbul edildi və beləliklə, ilk dəfə olaraq antihitler koalisiyasının ümumi hərbi strategiyasının əsasları işlənib hazırlandı.Stalin SSRİ-nin yeni qərb sərhədlərinin tanınması, Köniqsberqin (indiki Kalininqradın) SSRİ-yə verilməsi müqabilində Almaniya məğlub edildikdən sonra SSRİ-nin Yaponiyaya qarşı müharibəyə qoşulmasına razılıq verdi.Tnhranda İran haqqında bəyannamə də qəbul edildi.Hər üç dövlət başçısı İranın ərazi bütövlüyünü qorumaq niyyətində olduqlarını bildirdilər |
|
Misir bəyannaməsi |
1943 dekabr |
ABŞ, İngiltərə, Çin |
Ruzvelt və Çörçill Misirdə Çin prezidenti Çan Kayşi ilə görüşüb birlikdə bəyannamə imzaladılar.Yaponiyanın darmadağın edilməsinədək müharibə aparılacağı ,onun işğal etdiyi bütün Çin ərazilərinin geri qaytarılacağı, Koreyaya müstəqillik veriləcəyi haqqında razılıq əldə edildi. |
|
Krım konfransı (Yalta) |
1945 4-11 fevral |
ABŞ, İngiltərə, SSRİ |
Konfransda Stalin,Çörçill və Ruzvelt iştirak edirdi.Bu görüşdə qərara alındı ki: 1.Almaniya danışıqsız təslim olmalı və ərazisi işğal edilməlidir 2.SSRİ, ABŞ və İngiltərədən başqa Fransaya da işğal zonası verilməli idi. 3.Almaniyadan təzminat alınmasının vacibliyi də qeyd olundu 4.SSRİ yeni qərb sərhədlərinin qəti tanınmasına nail oldu, eyni zamanda yeni Polşa mühacir hökuməti tərkibinə Londondakı Polşa hökuməti nümayəndələrinin də daxil edilməsinə razılıq verdi 5.SSRİ Almaniya ilə müharibə qurtardıqdan 2-3 ay sonra Yaponiyaya qarşı müharibəyə başlamaq barədə götürmüş olduğu öhdəliyə sadiq qaldığını təsdiq etdi.Stalin bunun müqabilində Cənubi Saxalin, Kuril adaları, Mancuriyada Cənub-Şərqi Çin Dəmir yolu və Port –Arturun SSRİ-yə verilməsini tələb etdi Konfransda azad edilmiş Avropa haqqında bəyannamə imzalandı.Gələcək Birləşmiş Millətlər Təşkilatının iş qaydaları da bu konfransda müəyyən olundu.Krım konfransı «böyük üçlüy»ün Ruzveltin iştirakı ilə keçirdiyi son görüşü oldu. |
|
Potsdam konfransı |
1945 17 iyul-2 avqust |
ABŞ, İngiltərə,SSRİ |
ABŞ-ı konfransda yeni prezident Harri Trumen təmsil edirdi.İngiltərə parlamentinə seçkilərdə leyboristlər üstünlük təşkil etdikləri üçün onların lideri Kliment Ettli hökumətə rəhbərlik etməyə başladı və tezliklə konfransda Çörçilli əvəz etdi.Potsdam konfransının əsas məqsədi Almaniyaya münasibətdə müttəfiqlərin siyasətini müəyyən etmək idi. 1.Almaniya ərazisi İngiltərə,SSRİ, ABŞ və Fransa işğal zonalarına bölündü. 2Bütün nasist təşkilatlarının buraxılması, əvvəllər qadağan edilmiş siyasi partiyaların , vətəndaş azadlıqlarının bərpası, hərbi sənayenin məhv edilməsi,kartellərin ləğv edilməsi qərara alındı. 3.Podsdam konfransı qərara aldı ki, Almaniya vahid dövlət kimi yaşamalıdır.Ölkədə ümumi seçkilər keçirilməsi, yeni demokratik hökumətlə sülh müqaviləsi bağanması nəzərdə tutulurdu.Lakin hələlik Almaniyada hakimiyyəti işğalçı hökumətlər həyata keçirməli idilər.Ölkənin paytaxtı Berlin də dörd zonaya bölündü.Almaniyanın sərhədləri qəti müəyyən olundu.Almaniya ərazisinin dörddə birin6i itirdi.1938-ci ildən sonra ələ keçirdiyi bütün ərazilər ondan alındı.Bu ərazilərdən 9 miyona yaxın alman çıxarılmalı idi. 4.Şərqi Prussiya Polşa və SSRİ arasında bölündü.Polşa ilə sərhəd Oder-Neyse çayları xəttinə keçirildi. 5.Konfransda hərbi əsirlərin dəyişdirilməsi qərara alındı.Almaniyadan alınacaq təzminatın miqdarı 20 milyard dollar müəyyən edildi.Onun 50%-i SSRİ-yə çatmalı idi.Real maliyyə çətinliyi ilə bağlı təzminatın sənaye avadanlığı hesabına ödənilməsi qərara alındı |
|
Paris konfransı |
1919 18 yanvar-1919 28 iyun |
27 ölkə |
Konfransda aparıcı rolu «Böyük üçlük»-ABŞ prezidenti Vudro Vilson,İngiltərənin baş naziri Devid Lloyd Corc və Fransanın baş naziri Corc Klemanso oynayırdı.Məğlub ölkələr və Sovet Rusiyası konfransa dəvət olunmamışdı.Konfransda məqsəd Almaniya və digər məğlub ölkələrlə sülh müqavilələri hazırlamaq idi.Beynəlxalq müqavilələrin əsasını, hələ 1918-ci il yanvarın 8-də ABŞ prezidenti V.Vilsonun konqresə göndərdiyi «14 maddə»si təşkil edirdi. |
|
Brest-Litovsk sülhü |
1918 3 mart |
Almaniya və onun müttəfiqləri -Rusiya |
Brest sülhünə görə: 1.Rusiya cəbhə xəttinə qədərki əraziləri itirir və Qars, Ərdəhan və Batum Türkiyəyə verilirdi 2.Rusiya Ukrayna Mərkəzi Radasının müstəqilliyini tanımağa məcbur oldu Bolşeviklər hərbi-siyasi vəziyyətin imkan verdiyi halda sülh şərtlərinin imtina edəcəklərini istisna etmirdilər |
Rəylərin sayı:.