Azərbaycan Əhəməni imperiyasinin tərkibində
II Kir Midiyanin işgal etdikdən sonra Əhəməni fars dovlətini əsasini qoydu.İranin cənub-şərqində hokmranliga başlayan sulalənin banisi Əhəmən olmuşdur.Sulalənin adi ilə Əhəməni dovləti yaranmişdir.Bu sulalədən olan II Kir ozunu Midiya şahi elan etdi.Ekbatan şəhəri Əhəməni dovlətinin mərkəz şəhəri oldu.Farslar Midiya mədəniyyətini və dovlət quruluşunu mənimsədilər.II Kir bir neçə il ərzində Midiyanin ərazisini, Babilistani, Anadoluda, Lidiya dovlətini işgal etdi. Misirə qədər Qərb olkələri Əhəmənilərə tabe oldular.
II Kir e.ə 530-ci ildə Araz çayi yaginliginda koçəri massaget tayfalari ilə doyuşdə məglub edilərək oldurulur.Massagetlərin hokmdari Tomris adli cəsur bir qadin olmusdur.O, Kiri məglub etmiş başini kəsdirmiş və qanla doldurulmuş tuluga saldiraraq demişdir:Sən qan istəyirdin, doyunca ic”
Yazili qaynaqlara gorə, sak-massaget tayfalari Orta Asiyada və Şimali Azərbaycan ərazisində yaşamişlar.II Kirin oglu II Kambis (e.ə 530-522-ci illər)Misiri işgal etmişdir.Yunan tarixçisi Heredotun məlumatina gorə, Cənubi Qafqaz da Əhəməni imperiyasinin tərkibində olmuşdur.Bunu arxeoloji qazintilar da təsdiq edir.
Kambis Misirdə olarkən, e.ə 522-ci ildə İranda dovlt çevrilişi baş vermi.şdir.Qaumata adli bir maq (dini başçi-kahin) ozunu Kirin oglu Bardi kimi qələmə vermiş və Əhəməni taxt-tacini ələ keçirmişdir.Qaumata kutlələrin agir vəziyyətini yaxşilaşdirmaq və əyanlarin huquqlarini məhdudlaşdirmaq siyasəti yeridirdi.O guya midiyalilarin hakimiyyətini bərpa etmək məqsədini qarşiya qoymuşdu.Əhəməni nəslinin numayəndəsi Qaumatanin yalançi Bardi oldugunu bildirmişdir.Qaumataya qarşi sui-qəsd təşkil edib, onu oldurdulər.I Dara (e.ə 522-486-ci illər) hakimiyyətə gəldi.E.ə 522-521-ci illərdə Əhəməni dovlətinin tərkibinə daxil olan bir çox olkələrdə usyanlar baş vermişdir.Bu usyanlar yatirilmiş və Əhəməni dovləti təxminən əvvəlki ərazilərində bərpa edilmişdir.
[b][/b]
I Dara Əhəməni imperiyasini 20 satrapliga(canisinliyə) bolmusdur.Hər bir canişinlik muəyyən vergi dairəsinə daxil edilmişdir.Azərbaycanda yaşayan tayfalar da bu dairələrə daxil olmuşdur.
Fars-yunan muharibələrində I Daranin oglu Kserksin (e.ə.486-465-ci illər) ordusunda azərbaycanli doyuşçulərdə iştirak etmişlər.Onlar Əhəməni sərkərdələrinin tabeliyində idilər.Azərbaycan əhalisi Əhəməni dovlətinə vergi verirdi və onun ordusunu muharibə zamani hərbi dəstələrlə təmin edirdi.
Makedoniya hokmdari İsgəndər(Aleksandr-e.ə.336-323-ci illər) Şərqə yuruşlər etmiş və Əhəməni imperiyasina dagidici zərbələr vurmuşdur.Əhəməni imperiyasinin axirinci hokmdari III Dara guclu orduya malik olsada, İsgəndərə muqavimət gostərə bilməyərək geri çəkilmişdir.E.ə. 331-ci ildə Şimali Mesopotamiyada Qavqamel adli yerdə, həlledici doyuşdə Dara məglub oldu.Bu doyuşdə Əhəməni ordusunun tərkibində Azərbaycanda yaşayan albanlar, saklar və b.tayfalardan təşkil olunmuş hərbi dəstələr də vurmuşdular.Əhəməni şahi III Dara yeni ordu toplamaq ümudi ilə imperiyanin Şərq hissəsinə qaçmişdir.E.ə.330-ci ildə o, yolda oz adami Bes tərəfindən öldürülmüşdür.Beləliklə Əhəmənilər imperiyasina son qoyulmuşdur.
Bundan sonra İsgəndər Hindistan hərbi yürüş etmişdir.
O, tutdugu ərazilərlə birlikdə imperiya yaratmişdir.Bu imperiya Balkan yarimadasindan Hindistana qədər geniş əraziləri əhatə edirdi.Azərbaycanin cənubu da həmin imperiyaya daxil idi.
Rəylərin sayı:.