Samaniler dovleti (875 – 999 )
Ereb xilafetine qarsi xalqlarin azadliq mubarizesi onu zeifledirdi.Xilafetin ayri-ayri yerlerinde musteqil fedal dovletleri yaranirdi.Bu dovletlerden biri 9-cu esrin sonlarinda yaranmis Samaniler dovleti idi(875-999).Paytaxti Buxara seheri olan Samaniler dovletinin esasini iri feodal sulalesi Samaniler qoymusdur.Bu sulalenin banisi Saman Xudat olmusdur.O,islam dinini qebul etmisdir.Refi Ibn Leys usyaninin(806-810) yatirimasinda gosterdiyi komeye gore,Samanin ovladlari ve neveleri 819-cu ilde Maveaennehrin en muhum vilayetlerini idare etmek huququ almisdilar. Samaniler 875-ci ilde Samaniler dovletini yaratdilar.Samaniler dovletinin ciceklenme dovru 10-cu esrin birinci yarisina tesaduf edir. Bu vaxt dovletin erazisi Maverraennehr, Xorasan, Simal-Serqi Irani ehate edirdi. Samaniler dovletinin idare edilmedinde Turk eyanlari ve serkerdeleri ustunluk teskil edirdiler.Samaniler dovrunde olkenin kend teserrufati ehemiyyetli yukselis dovrunu kecirirdi. Kend teserrufatinin mehsuldarligi artmis, duyu ve pambiq kimi bitkiler genis yayilmis, ipekcilik inkisaf etmisdir. Burada bir cox uzum sortlari yetisdirilirdi. Torpaq uzerinde feudal mulkiyyeti xeyli mohkemlenmisdi. Dovlet torpaqlari azalmisdi: onlar feodallara serti mulk (iqta) kimi paylanirdi.Iri feodallar olan dehqanlarin torpaqlari iris mulk sayilirdi. Bunun ucun dehqanlar hec bir xidmet etmir , onlarin kendlileri yalniz torpaq vergisi verirdiler. Torpagin bir hissesi Samaniler sulalesinin ve dini idarelerin ixtiyarinda idi. Samaniler dovrunde feodallarin neinki torpaq habele su uzerinde de mulkiyyet huququ var idi. Feodallarin cox vaxt oz torpaqlari olmurdu. Torpaq kendlilerin istifadesine verilirdi. Onlar bunun evezinde mehsulun bir hissesini feodala vermeil olurdular. Samaniler dovrunde seherler, senetkarliq ve ticaret suretle inkisaf edirdi. Buxara, Nisapur, Merv, Herat, Belx, Qezne kimi senet ve medeniyyet merkezlerinin inkisafina xususi diqqet yetirilirdi. Seherleri emirler idare edirdi. Her bir seherde senetkar teskilatlari yaradilmisdi. Senetkerlar parca toxuyur, metaldan, gilden ve deriden muxtelif memulatlar hazirlayirdilar. Seherlerde xirda alvercilerle yanasi, varli tacirler de yasayirdilar. Onlar karvanla Kiyev dovletine, Volqaboyuna, Suriyaya, Bizansa, Cine, Irana, Xezer olkesine Bulqarlara bezek esyalari, ipek, xalca, edviyyat ve s. aparib satirdilar. Zerbxanalarda qizil, gumus, mis pullar kesirdiler. Samaniler dovleti ile Azerbaycan arasinda da iqtisadi ve medeni eleqaler movcud idi. Azerbaycanda tapilmis Samaniler dovrune aid pullar ve maddi medeniyyet abideleri de bunu subut edir. Seherlerin tacir-senetkar tebeqesi de kendliler kimi feodallarin hokmranliginnan eziyyet cekirdiler. 10-cu esrde Teberistanda, Buxarada ve Xarezmde bir sira usyanlar bas vermisdi. Bu herekatlarda seherlilerin asagi tebeqeleri ve kendliler istirak edirdiler. Merkezi hakimiyyet bu cixislarin qarsisini almaqda cetinlik cekirdi. Iri feudal malikanelerinin yaranmasi ve inkisafi ile elaqedar feodallarin musteqillesmesi guclend. Bundan istifade eden Qaraxanlilar 922-ci ilde Buxarani tutdular. Qaraxanlilarla baglanmis 966 - ci il muqavilesine esasen, Samanilerin Zerefsan cayindan simalda yerlesen erazileri elinden cixdi. 999 – cu ilde Qaraxanlilar Samanilerin sonuncu hokmdari 2 – ci Mensuru ( 997 – 999) hakomiyyetden devirmekle Samaniler dovletinin varligina son qoydular .
Rəylərin sayı:.