Fransa müasir dövrdə: Müvəqqəti rejim, IV Respublika,V Republika,Şarl de Qollun hakimiyyəti, Müasir dövr. Ən yeni tarix:XIs. Hacıqabul r-nu, UDULU kənd tam orta məktəbi, Müəllim Z.Əliyev
Fransa: İkinci Dünya müharibəsindən sonra və
müasir dövrdə
Müvəqqəti rejim
İkinci Dünya müharibəsinin qurtarması ilə Fransa tarixinin ən ağır dövrlərindən
birinə son qoyuldu.Fransa bu müharibədə Birinci dünya müharibəsinə nisbətən az
insan tələfatı verməsinə baxmayaraq, çox böyük dağıntılara məruz qalmışdı.
Beynalxalq aləmdə onun nüfuzu son dərəcədə sarsılmışdı. O, ABŞ-ın maliyyə köməyindən
asılı vəziyyətə düşmüşdü. Hind-Çin nəzarətdən çıxmış, Suriya və Livan müstəqillik
qazanmışdılar.
Fransanın müharibədən sonrakı tarixi 3 dövrə bölünür:
I.Müvəqqəti rejim= 1944-1946-çı illər;
II.Dördüncü Respublika= 1946-1958-ci illər;
III.Beşinci Respublika = 1958-ci ildən sonrakı dövr.
Müvəqqəti rejim dövründə Fransanı ölkənin
azadlığı uğrunda mübarizədə görkəmli rol oynamış general Şarl de
Qollun(1890-1970) başçılıq etdiyi Müvəqqəti hökümət idarə edirdi.Müvəqqətin
hökümətin tərkibi antifaşist mübarizəsinin fəal iştirakçıları olan siyasi
partiyaların nümayəndələrindən ibarət idi.
Müvəqqəti
hökümət ölkədə bir sıra social-iqtisadi islahatlar həyata keçirtdi. İqtisadi
inkişafın daha yaxşı təmin olunmasının səmərəli yolu kimi milliləşdirmə
seçildi. Sahibkarlardan elektrik stansiyaları, kömür şaxtaları, aviasiya və
sığorta şirkətləri satın alındı. Xalq Cəbhəsi höküməti dövrünün sosial və əmək
qanunvericiliyi , demokratik quruluş bərpa edidi. Müharibə caniləri və faşistlərlə
əməkdaşlıq edənlər mühakimə olunaraq cəzalandırıldılar.
1945-ci ilin oktyabrında Müəssislər
məclisinə seçkilər keçirildi.Bu seçkilər nəticəsində Fransa Kommunist
partiyası, Sosialist partiyası və Xalq Respublik hərəkatı-katolik partiyası əsas
siyasi qüvvələr kimi çıxış etməyə başladılar. Bu partiyalar Fransada parlament
tipli respublika yaratmaq istəyirdilər. Şarl de Qoll isə ABŞ-da olduğu kimi
prezidentli respublikası yaratmağı təklif edirdi. Konstitutisiya layihəsi ətrafında
gedən bu siysi mübarizə Ş. De Qollun məğlubiyyəti ilə nəticələndi.O, istefa
vermək məcburiyyətində qaldı.
Dördüncü respublika. 50-ci illərdə iqtisadi yüksəliş.
1946-cı ilin oktyabrında Müəssislər məclisinin hazırladığı
konstitutisiya layihəsi referendum yolu ilə təsdiq edildi. Həmin ilin
dekabrında yeni konstitusiyanın qüvvəyə minməsi ilə Fransa tarixində Dördüncü
respublikanın on iki illik tarixi başlandı.
Yeni konstitusiya mügaribədən sonrakı Avropada ən demokratik
konstitusiyalardan biri idi. Ümumi seçki hüququ tətbiq edildi, vətəndaşların
adi siyasi hüquqlarına əmək ,sosial təminat və təhsil hüququ əlavə olundu.
Fransa parlament respublikası elan edildi. Parlament iki Palatadan- Milli məclisdən
və
Sonralalar Senat adlandırılan Respublika
Şurasından ibarət idi. Məhdud səlahiyyətlərə malik olan respublika prezidenti 7
il müddərinə palataların birgə iclasında seçilirdi. Hökümətin fəaliyyəti Milli
məclisin nəzarəti altında idi.
Dördüncü respublika dövründə ölkədə vəziyyət tədriclə normallaşdı.
Dağıdılmış sənaye müəssisələrin bərpa edilməsi və islahatların keçirilməsi nəticəsində
1948-ci ildə sənaye istehsalı müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatdırıldı.1949-cu
ildə kartoçka sistemi ləğv olundu. 50-ci illərdə iqtisadi yüksəliş başladı.Onun
sürəti AFR və İtaliyada olduğundan aşağı , İngiltərədə olduğundan isə xeyli
yüksək idi. İqtisadiyyatın modernləşdirilməsi sahəsində yeni vəzifələr müəyyənləşdirildi.
Planlaşdırma üzrə baş komissar Jann Monnenin adı ilə "Monne planı” kimi məşhur
olan planda dövlətin iqtisadi inkişafa fəal müdaxiləsi nəzərdə tutulurdu. Lakin
siyasi qeyri-sabitlik, müstəmləkəçi
müharibələr, xarici siyasət məsələlərindəki fikir ayrılıqları sosial-iqtisadi
inkişaf planlarını axıradək həyata keçirməyə imkan vermədi.
50-ci illərdə sosial ziddiyyətlər də xeyli kəskinləşmişdi. Fəhlə hərəkatının
genişlənməsi höküməti bir sıra güzəştlərə getməyə məcbur etdi. Kollektiv
müqavilələr haqqında qanun qəbul olundu, əmək haqqı artırıldı, təminatlı
minimum əmək müəyyənləşdirildi. Kütləvi hal alan kəndli hərəkatı ədalətli tədarük
qiymətlərinin tətbiqini və vergilərin azaldılmasını tələb edirdi.
Ölkədəki siyasi sabitlik də pozuldu. 1947-ci ilin mayında kommunistlər
Reno zavodundakı tətili müdafiə etdikləri üçün, həmrəyliyi pozmaqda günahlandırıldı və kolasion hökümətin tərkibindən
çıxarıldılar. Dördüncü hökümətin əsası yox idi. 12 il ərzində 15 hökümət
kabineti dəyişdi.
1956-cı il parlament seçkilərində sağ partiyalar məğlub oldular.
Kommunistlər, sosialistlər və radikallar böyük əksəriyyət qazandılar və
sosialist Gi Molle başda olmaqla "Respublika cəbhəsi” adlandırılan hökümət təşkil
etdilər.
Yeni hökümət 1956-cı ildə Tunis və Mərakeşin istiqlaliyyətini tanısada ,
Əlcəzairdəki müharibəni davam etdirdi. Əlcazirin 9 milyonluq əhalisinin bir
milyonunu fransızlar təşkil edirdilər və ən yaxşı torpaqlara sahiblik edirdilər.
Əlcəzairin Aralıq dənizi sahili elə idi ki, sankı Fransanın Aralıq dənizinin
davamı idi.
Statusuna görə Əlcəzair müstəmləkə yox, dənizarxası
departament adlanırdı.
Fransa neftlə zəngin Əlcəzairdən əl çəkmək
fikrində deyildi. Əlcəzair xalqının milli-
azadlıq mübarizəsini boğmaq üçün xüsusi
amansızlıq göstərilirdi. Fransa höküməti ölkənin müsəlman əhalisinə qarşı əsl
soyqırımı siayasəti yeridirdi.
Belə bir şəraitdə Fransa cəmiyyətində parçalanma baş verdi. Bəziləri müharibəyə son qoymağa çağırır, digərləri isə davam etdirməyi tələb
edirdilər. Əlcəzairdə hərbi əməliyyatlar aparan yarım milyonluq ordu hissələri
1958-ci il mayın 13-də qiyam qaldıraraq dövlətə tabe olmaqdan imtina etdilər.
Hökümət demokratiyanı qorumaq iqtidarında deyildi. Xilaskar rolunu yenə də Şarl
de Qoll oynadı. O, hakimiyyətə dəvət olundu. De Qoll parlamentdən fövqəladə maqsəlahiyyətlər
və konstitutisiya hüququ islahatı tələb etdi. 1958-ci il iyunun 1- rdə
Milli məclis de Qollu hökümət başçısı
seçdi və ona qanunvericilik hüququ olan
fövqəladə səlahiyyətlər verdi.
Beşinci respublika
1958-ci ilin
sentyabrında keçirilən iştirak edən əhalinin 79%-i Şarl de Qollun tərtib etdiyi
konstitusiyanı bəyəndi. Həmin konstitusiya əsasında Beşinci respublika yarandı.
Yeni konstitusiyaya əsasən Fransa prezident respublikası oldu. Prezident 7 il
müddətinə ümumi seçki əsasında seçilirdi. O, dövlət başçısı ,icra hakimiyyətinin
başçısı, silahlı qüvvələrin baş komandanı səlaiyyətlırinə malik idi. Prezident
parlamentin qəbul etdiyi qanunları təsdiq edir, özü isə parlament tərəfindən təsdiqə
ehtiyacı olmayan dekretlər verə bilərdi. Prezident parlamenti buraxmaq , yeni
seçkilər təyin etmək, qanunları referendum yolu ilə birbaşa xalqın təsdiqinə
vermək hüquqlarına malik idi.
1958-ci
ildə parlament seçkilərində siyasi qüvvələrin yeni nisbəti aşkarlandı. De Qollun
yaratdığı "Yeni Respublikanı Müdafiə İttifaqı” partiyası seçkilərdə qalib gəldi
və Milli məclisdəki yerlərin əksəriyyətinə sahib oldu. 1958-ci ilin dekabrında
Şarl de Qoll prezident seçildi.
De Qoll iqtisadi sahədə inhisarları möhkəmləndirmək xəttini əsas
götürdü. Məqsəd onlarınABŞ, Qərbi Avropa və Yaponya ilə rəqabət qabiliyyətini
gücləndirmək idi. Yeni sənaye sahələri-atom,radioelektronika və b. sahələri
yaradıldı. Əsas iqtisadi göstəricilər üzrə Fransa İngiltərəni ötərək dünyada
5-ci yeri tutdu. İqtisadi inkişaf sürətinə görə Fransa bu dövrdə yalnız
Yaponiyadan geri qalırdı. 60-cı illərin sonunda artıq dövlətin bütün borcları
ödənilmişdi. O, əvvəllərdəki kimi kreditor rolunu oynayırdı. Bu illərdə kənd təsərrüfatının
modernləşdirilməsi başa çatdırıldı. Fransız kəndliləri fermerlərə çevrildilər.
Bu isə öz növbəsində Fransanın Qərbi Avropada ən iri ərzaq ixracatsına çevrilməsinə
səbəb oldu.
Şarl de QOLL müstəmləkə problemini də müdrikliklə həll etdi. 1960-cı ildə
Ekvador və Qərbi Afrika müstəmləkələrinə
müstəqillik verildi. Əlcazairəlilərə qalib
gəlməyin mümkünsüzlüyünü görən de Qoll , Əlcəzair
Milli Azadlıq Cəbhəsi ilə danışıqlara başladı.Bu,ifrat sağların narazılığına səbəb
oldu. Onlar "Gizli ordu təşkilatı” adlı
silahlı təşkilat yaratdılar. Bu təşkilat de Qollu devirməyi və faşist
diktaturası qurmağı öz qarşısına məqsəd
qoymuşdu.Əlcəzairin müstəqilliyi tərəfdarlarına qarşı terror başlandı. Lakin
orduda yeni qiyam qaldırmaq cəhdi baş
tutmadı.Ölkə əhalisinin əksəriyyətinin
müdafiəsinə arxalanan de Qoll işi axıra çatdırdı.1962-ci ildə Əlcazairə
istiqlaliyyət verilməsi haqqında müqavilə imzalandı.
Xarici siyasətdə Şarl de Qoll qarşısına üç əsas vəzifə qoymuşdu:
1.”Böyük Fransa”nı bərpa etmək;
2.Fransanın müstəqilliyini möhkəmləndirmək;
3.
ABŞ-ın Avropadakı təsirini zəiflətmək. De Qol bu vəzifələrimüvəfəqiyyətlə
yerinə yetirdi.
Fransa nüvə dövlətinə çevrildi, müdafiə
qabiliyyətini gücləndirdi.De Qoll SSRİ ilə
Münasibətləri qaydaya saldı, ABŞ-ın
Vyetnamdakı müdaxiləsini pislədi, onun Avropa işlərinə qarışmasını zəiflədən tədbirlər
həyata keçirdi.
Fransanın xarici siyasət sahəsində atdığı müstəqil addımlardan biri də,
NATO-da
Üzvlüyünü saxlamaqla onun hərbi təşkilatından
çıxması oldu.Şarl de Qollun 10 illik
illik hakimiyyəti Fransanın iqrisadoyyatını
möhkəmlətdi və beynəlxalq nüfuzunu
bərpa etdi.
Şarl de Qollun istefası
Artıq 60-cı illərin sonunda Beşinci respublikanın inkişafında böhran əlamətləri
görünməyə başladı. Kifayət qədər güclənmiş ölkə biznesi sərt dövlət tənzimlənməsini
istəmirdi. Həmkarlar ittifaqları da dövlətin əmək münasibətlərinə hədsiz qəyyumluğundan
xilas olmağa can atırdılar. Gənclər dövlətin xarici siyasət xəttindən narazı
idilər.
1968-ci ilin mayında ilk olaraq tələbələr çıxışa başladılar. Onlar təhsil
sisteminin əsaslı surətdə yenidən qurulması, təhsilə ayrılan vəsaitin və təqaüdlərin
artırılması tələblərini irəli sürürdülər. Polislə toqquşma nəticəsində 3 mindən
çox tələbə yaralandı və həbs olundu. Bu hadisə ölkənin bütün həyatını iflic vəziyyətinə
salan və bir ay müddətində davam edən ümumi tətilə səbəb oldu.
Şarl de Qoll vəziyyəti sabitləşdirmək üçün hökümətə bir sıra konkret təkliflər
təqdim edən həmkarlar ittifaqlarına güzəştə getdi. Təminatlı əmək haqqı
minumumu 15% yüksəldi, əmək haqqının təcili qaydada ümumi artımı orta hecabla 12%-ə çatdırıldıƏ məzuniyyətlər üç həftətədək
uzadıldı, sahibkarlar həmkarlar ittifaqlarının hüquqları ilə razılaşmağa söz
verdilər.
Lakin bunlar Şarl de Qollun nüfuzunu sarsılmaqdan xilas etmədi. O,
1969-cu ildə özünüüidarə orqanlarının yenidən qurulması məsələsi üzrə keçirilən
referendumda müvəffəqiyyət qazana bilmədi. Şarl de Qoll istefa verdi və bir
daha siyasətə qayıtmadı. 1969-cu il növbədənkənar keçirilən seçkilərdə de
qollçu
Jorj Pompidu prezident seçildi.
Sol qüvvələr hakimiyyət başında.
Jorj Pompidu xaalqın əhval-ruhiyyəsini nəzərə alaraq iqtisadi həyatın
dövlət tənzimlənməsini zəiflətdi, lakin sosial qanunvericiliyi genişləndirdi.
ABŞ-la münasibətlər yaxşılaşdırıldı.İngiltərənin AİB-ə daxil olmasına maneçilik
törədilmədi. 1974-cü ildə J. Pompidu vəfat etdi,müstəqil namizəd Valeri Jiskar
D”Esten prezident seçildi. Respublikanı müdafiə edən Birlik partiyasının lideri
Jak Şirak baş nazir təyin edidi.
1974-cü başqa inkişaf etmiş ölkələr kimi, Fransanı da iqtisadi böhran
bürüdü. istehsal azaldı, işsizlik, inflyasiya artdı, əhalinin həyat səviyyəsi
aşağı düşdü. Fəhlə
hərəkatı gücləndi. Dəyişiliklərə təşəbbüs
edisə də, ciddi nəticələr əldə olunmadı.
Bu hadisələr sol qüvvələrin hakimiyyətə gəlməsini sürətləndirdi. 1981-ci
ildə
Prezident, sonra isə parlament seçkilərində
sol qüvvələr qələbə çaldılar. Sosialist partiyasının lideri Fransua Mitteran
prezident seçildi. Sol hökümət ölkəni böhrandan çıxarmaq üçün bir sıra tədbirlər
həyata keçirdi. Əmək haqqı. Işsizliyə, çoxuşaqlılığa görə yardım artırıldı,
Pensiya və təqaüdlər çoxaldıldı; iş həftəsi 39 saata endirildi; 5 həftəlik ödənilən
məzuniyyət tətbiq olundu; iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsi genişləndirildi; 36
bank və 9 sənaye qrupu( metallurgiya,elektronika,
kimya, təyyarəqayırma,hərbi və s.) sahələr
milliləşdirildi. Bunlar Xalq Cəbhəsi höküməti dövründən sonra Fransada keçirilən
ən böyük islahatlar idi.
Daha da güclənən inflyasiyanın qarşısını almaq üçün hökümət qiymətlər və
əmək haqqı üzərində dövlət nəzarəti tətbiq etdi. Bu tədbir də inflyasiyanın
qarşısını ala bılmədi. 1984-cü ildə hökümət sərt qənaət rejiminə keçməyə və
islahatları dayaandırmağa məcbur oldu. 1986-cı ildə parlament seçkilərində
sollar müvəffıqiyyətsizliyə uğradılar. Mitteran Jak Şirakı baş nazir təyin etməyə
məcbur oldu.
Sağ bloku təmsil edən J.Şirak milliləşdirilmiş müəssisələri sahiblərinə
qaytarmağa başladı, iri kapitala qoyulan vergiləri ləğv etdi, immiqrasiyanı məhdudlaşdırdı.
Biznesin dövlət tənzimlənməsi zəiflədildi.Bütün qüvvələr inflyasiya ilə mübarizəyə
yönəldildi. İşsizliyin daha da artmasına gətirib çıxaran bu tədbirlər 1988-ci
il prezident seçkilərində Şirakın məğlubiyyətinə səbəb oldu.
Fransa müasir dövrdə
Fransua Mitteran təkra 7 il müddətinə prezident seçildi. Sollar
parlament seçkilərində də qələbə qazandılar.Sollar de qollçuların siyasətini
davaam etdirdilər. 1993-cü il parlament seçkilərində qələbə çalan sağlar
solları tutduqları mövqelərdən tədricən sıxışdırmağa başladılar. Sosialist və
kommunist partiyaların böhran keçirməsi 1995-ci ildə Jak Şirakın prezident
seçilməsinə şərait yartadı.
Prezident Jak Şirak 1997-ci ildə Milli məclisə
yeni seçkilər elan etdi. Onun fikrincə bu seçkilər sağların qələbəsini təmin
etməli idi. Lakin belə olmadı. Sol qüvvələr bloku(sosialistlər,kommunistlər.
Yaşıllar) seçkilərdə qələbə çalaraq höküməti ələ keçirdilər. Sosialistlərin
yeni lideri Lionel Jospen hökümətin başçısı oldu.
2002-ci il prezident və parlment seçkiləri də
Jak Şirakın qələbəsi ilə nəticələndi. O, daxili siyasətdə sosial dövlət siyasətini davam etdirdi.Minimum əmək
haqqı və müavinətlər artırıldı.
Jak Şirakdan sonra 2007-2012-ci illərdə Nikola Sarkozi prezident oldu. O, Avropada inteqrasiya
prosseslərində Fransanın rolunu gücləndirdi.
2012-ci
ildə ölkə prezidenti Fransua Jerar Jorj Nikola Oland seçildi. F. Oland ölkənin
beynəlxalq mövqelərinin gücləndirilməsi siyasətini yürütməyə başladı.
Əlavə didaktik materiallar
1.
Şarl de
Qoll(22 noyabr 1890-9 noyabr 1970)- fransız generalı,dövlət xadimi. İkinci
Dünya müharibəsi zamanı müqavimət hərəkatının rəhbəri, Fransada beşinci
respublikasının banisi və ilk prezidenti(1959-1969), 1944-1946-cı illərdə Fransa
respublikasında Müvəqqəti hökümətin sədri, 1958-1959-cu illərdə V Respublikanın
baş naziri.
2.Fransua Mitteran(1916-1996)- Zadəgan nəslindən
olan xırda sahibkar ailəsində anadan olmuşdur. Siyasətə 1940-cı ildə gəlmişdir.
O, baş serjant
Rütbəsində müharibə zamanı
yaralanaraq əsir düşmüşdü. Həbs düşərgəsindən üçüncü dəfə qaçaraq Fransaya gəlmiş
və Müqavimət hərəkatına qoşulmuşdu. O, tezliklə hərbi əsirlərin və deportasiya
edilmişlərin gizli Milli hərəkatına rəhbərlik etmişdi.Fransa azad olduqdan sonra
"Demokratik və sosialist Müqavimət ittifaqı partiyası”nın rəhbəri olmuşdu.
Dördüncü respublika dövründə 11 hökümətdə ikinci dərəcəli vəzifələr tutmuşdur.
1981-1995-ci illərdə Fransanın prezidenti olmuşdur.
3.Jak Şirak(1932)- Varlı
aviatikinti şirkətinin direktoru ailıəsində anadan olmuşdur. Ölkənin ən nüfuzlu
təhsil müəssisələrində oxumuşdur, matros və ofisiant işləmiş, tələbə
çıxışlarında iştirak etmiş və vətəndaş müharibəsi dövründə Əlcəzairdə
olmuşdur.Qollist partiyasının "gənc canavarlar”qanadına başçılıq etmişdir. Jorj
Pompidunun yaxın ətrafina daxil olan Jak Şirak orada "Budozer” ləqəbini
almışdır. 1995-2007-ci illərdə Fransanın prezidenti olmuşdur.
4.Nikola Sarkozi(1955)-
Fransa respublikasının 23-cü prezidenti (2007-2012) olmuşdur. Antitürk siyasəti
ilə fərqlənmiş və Türrkiyənin Avropa Birliyinə qəbul edilməsinin əleyhdarı
olmuş, irqi ayrı-seçkilik siyasəti ilə seçilmişdir.
Hacıqabul r-nu,UDULU kənd tam orta məktəbi,
müəllim Z. Əliyev
Rəylərin sayı:.