Əziz abituriyentlər!
Sizlərə dəstək olmaq üçün bu kiçik vəsaiti hazırladım. Həmkarlarımdam irad və təklifləri gözləyirəm...
Ağ hunların coğrafiyası
· Böyük Hun imperatorluğu dağıldıqdan sonra türklərin əsas hissəsi İdildən (Volqadan) qərbə doğru çəkildilər.
· Hunların bir hissəsi isə cənuba istiqamət aldı – Qərbi Türküstana.
· Burada məskən salmış hunlar IV əsrin sonunda Ağ Hun imperatorluğunu yaratdılar.
· Ağ hunların əraziləri Seyhun (Sırdərya) çayından Xəzər dənizinə qədər uzanırdı.
· Ağ Hun imperatorluğunun tərkibinə Mərkəzi Asiya, Əfqanıstan, Şimal-qərbi Hindistan daxil idi.
· Məskən saldıqları əraziyə görə Ağ hunları "Orta Şərq hunları” da deyirdilər.
Dövlətin idarə olunması
· V əsrdən Ağ Hun imperatorluğu Eftalit dövləti kimi tanınmağa başladı (buna səbəb hakimiyyətdə Eftal xanın olması idi)
· Ağ Hun imperatorluğunun idarə edilməsi, yəni bütün hakimiyyət 2 böyük qəbilənin əlində cəmlənmişdi:
- Yar
- Hun
Ağ Hun – Sasani qarşıdurmaları
· Ağ hunların qərbdə sərhəd qonşusu və əsas rəqibi Sasani imperiyası idi.
· V əsrdə Ağ Hun-Sasani mübarizəsi kəskinləşmişdi.
· Ağ Hun hökmdarı Ağsuvar xan.....
- Sasani şahı I Yezdəgerdi özündən asılı vəziyyətə salmışdı
- Sasani taxtına Firuz şahı çıxarmışdı və onunla müqavilə bağlamışdır.
459-cu ildə Ağ Hun hökmdarı Ağsuvar xanın Sasani şahı Firuzla bağladığı müqavilənin şərtləri:
1. Sasanilər Ağ hunlardan asılılığını qəbul edir və onlara hər il vergi ödəməlidir
2. Seyhun çayı ətrafındakı torpaqlar Ağ hunların tərkibinə keçir
- Müqavilənin şərtlərini pozan Firuz şahı "Turan taktikası”ndan istifadə edərək məğlub etmişdi.
484-cü ildə imzalanmış Ağ Hun-Sasani sülhünün şərtləri:
1) Mərv və Soqd əyalətləri Ağ hunlara verildi
2) Sasanilər üzərinə ağır vergilər qoyuldu
484-cü ildə yeni hərbi taktikadan istifadə edərək Sasaniləri məğlub edib sülh imzalamışdır.
Ağ hunların yüksəlişi
· V əsrin sonlarında Ağ Hun imperatorluğu öz yüksəliş dövrünü keçirirdi.
· Ağsuvar xandan sonra hakimiyyətə Toraman-Təkin çıxdı.
· Toraman-Təkinin dövründə…
- Ağ hunlar Şimali Hindistana yürüşlər etdilər.
- Hindistanın Pəncab vilayəti işğal edildi və buradakı Sakala şəhəri dövlətin paytaxtı elan olundu.
· 515-ci ildə hakimiyyətə Mihiraqul xan gəldi.
Mihiraqul xanın hakimiyyəti dövründə Ağ Hun imperatorluğu:
- öz qüdrətinin ən yüksək zirvəsinə çatdı
- yaxşı silahlanmış, təlim görmüş, 700 döyüş fili ilə təchiz edilmiş nizami ordu var idi.
- Hindistan üzərinə aramsız yürüşlər davam etdi.
- bütün Şimal-Qərbi Hindistan tamamilə Ağ hunlara tabe edildi
Ağ Hun imperatorluğunun dağılması
· Ağ Hun imperatorluğunun zəifləməsinin səbəbləri:
- Yayılma və genişlənmə imperatorluq daxilində parçalanmaya yol açması
- Yeni-yeni feodal hakimliklərinin yaranması
· VI əsrin ortalarında (550-ci ildən sonra) dövlətdə yüksəliş dayandı və parçalanma sürətləndi
· Göytürk dövləti ilə toqquşmalar dövləti zəiflətdi
· 567-ci ildə Göytürk xaqanı İstəmi xan və Sasani şahı Xosrov Ənuşirəvan Ağ hunlara qarşı birgə müharibəyə başladılar.
· Müharibənin nəticəsində Ağ Hun imperatorluğu süqut etdi və onun torpaqları göytürklərlə sasanilər arasında bölüşdürüldü.
Ağ Hun imperatorluğunda təsərrüfat və ictimai həyat
· Ağ hunlar başqa türk tayfalarında fərqli olaraq oturaq həyata daha tez keçmişlər, şəhərlərin salınmasında mühüm uğurlar qazanmışlar.
· Ağ hunlar əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıqla məşqul olurdular.
· Böyük İpək yolu Ağ Hun imperatorluğu ərazisindən keçirdi. Bu səbəbdən Ağ hunlarda ticarət də inkişaf edirdi.
· Ağ hunlar üzərində toxar yazısı olan metal pul işlədirdilər.
· Çin mənbələrində Ağ hunlar güclü cəngavər tayfa kimi göstərilirdi.
· Çin mənbələrində göstərilirdi ki, Ağ hunlarda oğurluğ çox böyük cinayət hesab olunur. Oğurluq edən edama məhkum olunurdu.
Ağ Hun – Azərbaycan əlaqəsi
· Ağ hunlar Azərbaycan xalqının təşəkkülündə böyük rol oynamışlar.
· Ağ hunlardan olan Çul tayfasının bir hissəsi hələ eramızın ilk əsrlərində Dərbənd ətrafında məskən salmışdı.
· Azərbaycanda Çola adlı vilayət və şəhər var idi.
· Azərbaycanda bir neçə Çullu adında kəndlər müasir dövrdə də var.
Rəylərin sayı:.