BİZ İNSANIQ
Bədbəxt o adama deyərlər ki, başqasına yaxşılıq etməyi bacardığı halda, etməsin...
A.Bakıxanov
Dərsin məqsədi:
Insanın mahiyyətini və özünəməxsusluğunu açmaq, şagirdlərdə insan təzahürünin çoxtərəfliliyi və mürəkkəbliyi haqqında təsəvvür yaratmaqdır.
Biliklər:
- "İnsan”, "özünüdərk”, " şəhidlik”, "idrak” anlayışları
- insanın kimliyini təyin edən keyfiyyətlər
- müxtəlif insan qruplarına xas olan maraqlar
Bacarıqlar:
- "İnsan” anlayışını səciyyələndirmək
- insan müxtəlifliyini müəyyənləşdirmək
Dəyərlər:
- həmrəylik
- tolerantlıq
- qarşılıqlı cavabdehlik
Əsas anlayışlar: insan, insanın mahiyyəti, özünüdərk, şəhidlik, idrak
Mənbələr və materiallar:
- Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası (maddə 25)
- markerlər, skotç
- qayçı
- yapışqanlı kağız
- A1 formatlı vatman kağızlar
Dərsin planı:
1. Mən kiməm?
2. İnsanlarda oxşar və fərqli cəhətlər
3. Müxtəlif insanlar
4. İnsan kamilliyini müəyyənləşdirən keyfiyyətlər
5. Əsl sınaq çətin günün sınağıdır.
Dərsin gedişi:
1-ci mərhələ. Müzakirə
Bu mərhələnin məqsədi şagird təsəvvürünə görə insanın kimliyini aydınlaşdırmaq və dərsdə ümumi əhval-ruhiyyə yaratmaqdır. Müəllim şagirdlərə müraciət edir:
Yəqin ki, sizlərdən hər biriniz dəfələrlə özünüzə belə suallar vermisiniz:
Mən kiməm? İnsan kimi mənim bu dünyada yerim nədir?
Bu suallara cavab vermək çox vacibdir. Çünki bu cavablar sizin şəxsiyyət kimi formalaşmağınızda mühüm rol oynayır. Gəlin dərsdə bu suallar üzərində bir az düşünək.
Axı biz kimik?
Bundan sonra şagirdlərin cavabları dinlənilir. Müəllim cavabları ümumiləşdirir: Bizi əhatə edən aləmdə hər kəs öz fərdiliyini və fərqliliyini başa düşür. Bu hər birimizin üzərinə böyük məsuliyyət qoyur.
Müzakirə aşağıdakı suallar əsasında davam etdirilir:
- İnsan kimdir?
- İnsan özünü dərk edə bilərmi?
- İnsanın ən yüksək təyinatı nədən ibarətdir?
Suallara verilən mümkün cavablar:
- İdrakın mövcudluğu, düşünmək bacarığı, bədən quruluşu, özünü yalnız cəmiyyətdə reallaşdırmaq, fikir və və hislərin mövcudluğu, özünü əmək vasitəsilə dəyişdirmək.
- Özünüdərk şəxsiyyəti inkişaf etdirir, hər bir insan buna can atmalıdır.
- Qurub-yaratmaq, əxlaqi cəhətdən kamilləşmək, yaşadığımız dünyanı qorumaq.
2-ci mərhələ. Ümumiləşdirmə
Müəllim bu xüsusiyyətlərin yalnız insana xas olduğunu qeyd edir. İnsan anlayışı, həm bəşəriyyətin ayrıca nümayəndəsi (fərd) mənasında, həm də təbiətin yaratdığının ən alisi mənasında başa düşülür. İnsanlar başqalarının dərdinə şərik olmaq və onlara qayğı ilə yanaşmaqdan zövq alırlar.
3-cü mərhələ. Kiçik qruplarda iş
Müəllim şagirdləri 2-3 qruppa bölür və qruplara insanları bir-birindən fərqləndirən ən azı 10 əlamət yazmaq tapşırığı verilir.
Mümkün cavab variantları:
İrqi
Cinsi
Yaş
Çəki
Rəftar mədəniyyəti
Bilik
Əmlak
Zövq
Boy
Intellekt
Peşə
Şagirdlər növbəti tapşırıq olaraq aşağıdakıları cavablandırırlar:
1. İnsanların fiziki fərqlərini qeyd edin.
2. İnsanların iqtisadı fərqlərini qeyd edin.
3. İnsanların sosial fərqlərini qeyd edin.
4-cü mərhələ. Müzakirə
Qruplar işini təqdim etdikdən sonra aşağıdakı suallar əsasında müzakirə aparılır:
1. Sizcə, digər insanlarla münasibət qurarkən onların fərqliliyi nəzərə alınmalıdırmı?
2. Nəslinə və ya digər əlamətlərinə görə müxtəlif adamların cəmiyyətdə mövqe tutması haqqında hansı tarixi faktlarla rastlaşmısınız?
Ümumiləşdirmə:
Müəllim qeyd edir ki, tarixdə mənsub olduğu nəslə, sosial təbəqəyə görə insanlara münasibət göstərmək halları mövcud olmuşdur. İndi isə insanlar qanun qarşısında bərabərdir. Azərbaycan Respublikası Konstitutiyasının 25-ci maddəsindən nümunə gətirilir ( əlavə 1).
5-ci mərhələ. Kiçik qruplarda iş
Şagirdlərə sol tərəfində müəyyən etik kateqoriyalar yazılmış cədvəl verilir. Onların vəzifəsi cədvəlin sağ tərəfində bu kateqoriyalara uyğun gələn izahı qeyd etməkdir.
Xeyirxahlıq
|
Başqalarının xeyrinə öz şəxsi maraqlarını qurban vermək |
Mərhəmət
|
Başqa adamın mənafeyini və ya ümumi mənafeyi öz şəxsi mənafeyindən üstün tutan insanın fəaliyyəti və hərəkət tərzi |
Pislik |
Ətrafdakıların marağına zidd olsa belə, öz xeyrini güdmək |
Rəhm
|
İnsanlara təmənnasız xidmət göstərməyə yönəlmiş müəyyən fəaliyyət |
Fədakarlıq
|
İnsan təbiətindən irəli gələn başqasının dərdinə şərik olmaq hissi |
Ləyaqət
|
İnsan təbiətindən irəli gələn müəyyən dəyələr naminə olan fəaliyyət |
Alturizm
|
Öz mənafeyini unudub başqalarının qeydinə qalmaq, onlara təmənnasız yardım etməyə hazır olmaq |
Eqoizm
|
Başqalarına əziyyət verməyə cəhd |
Qruplar öz işini təqdim edir.
6-cə mərhələ. Ümumiləşdirmə
Müəllim sinfə aşağıdakı suallarla müraciət edir:
Siz yuxarıdakı anlayışların seçilmiş izahı ilə razısınızmı?
Cədvələ daha hansı əlavələri etmək olar?
Adamların birgəyaşayışı üçün hansı insanı keyfiyyətləri siz daha vacib hesab edirsiniz?
Müəllim qabaqcadan fikir və rəylər yazılmış plakatları yazı taxtasından asır:
1. Kim fikirləşirsə ki, başqa adamlar olmadan keçinmək olar, çox səhv edir. Kim fikirləşirsə ki, başqaları olmadan keçinmək olmaz, o da səhv edir.
2. İnsan kərpic kimidir, nə qədər çox yansa, bir o qədər möhkəm olur.
3. İnsanlarla münasibətdə aşağıdakı beş şərtə əməl etmək lazımdır:
- danışmaq;
- başa düşmək;
- bağışlamaq;
- sevmək;
- hər şeyin fərqinə varmamaq
4. İnsanlardan ən kiçiyi üzərinə qoyulan vəzifə ən böyüyü üzərinə qoyulan vəzifə ilə eynidir.
5. Yalnız özü üçün yaşayan adam heç nəyə yaramır.
6. Özünə vurğun adamın rəqibi olmur.
Müzakirə üçün sual:
Bu deyilənlərdə hansı mövzulara toxunulmuşdur?
7-ci mərhələ. Müzakirə
1. İnsanları kollektivlərdə birləşdirən nədir?
2. Doğma torpağını müdafiə edərkən canını fəda edən insanları hansı hislər idarə edir?
3. Nəyə görə şəhidlik fədakarlığın ən yüksək forması hesab olunur?
8-ci mərhələ. Ümumiləşdirmə
Vətənin müstəqilliyi və ərazi bütövliyi uğrunda həyatını qurban verməyə hazır olmaq kimi insani keyfiyyətləri qeyd edərək müəllim müzakirəyə yekun vurur. Məhz yüksək məqsədlər naminə özünü fəda etmək, yanındakı adamlara yardım göstərməyə hazır olmaq kimi keyfiyyətlər insanı başqa canlılardan fərqləndirir.
9-cu mərhələ. Qiymətləndirmə və refleksiya
1. Dərsdə hansı əxlaqi prinsiplərə toxunuldu?
2. Nə üçün insanları öz mahiyyəti haqqında suallar daim narahat edir?
3. Dərsdən özünüz üçün hansı faydanı əldə etdiniz?
Əlavə 1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından
Maddə 25. Bərabərlik hüququ
1. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir.
2. Kişi və qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır
3. Dövlət irqindən, milliyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, mili, dini, dili, cinsi, mənşəyi, əqidə, sosial və siyasi mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır.
Mənbə:
İNSAN VƏ CƏMİYYƏT [/b]
[/b]Müəllimlər üçün metodik vəsait.[/b]
Rəylərin sayı:.