Neolit
Daş dövrünün Miladdan öncə VII-VI minilikləri əhatə edən mərhələsi Neolit (Yeni Daş) dövrü adlanır. Həm də Daş dövrünün son mərhələsi olan Neolitdə insanın həyatında çox mühüm dəyişikliklərin baş verməsi müşahidə olunur. Təbiətlə sərt mübarizə insanda onunla təmasdan onu dəyişdirmək, istəyinə tabe etmək arzusunu yaradırdı. İnsan düşünür, təbiəti tabe etmək üçün yeni yollar axtarırdı. Lakin hələlik ancaq daşdan istifadə etmək məcburiyyətində qaldığından istəyinə çətinliklə, yavaş-yavaş nail olurdu. Gəlin bu mühüm, özündən əvvəlki dövrlərdən fərqlənən Neolit dövrünün yenilikləri ilə tanış olağın.
Neolitdə insanlar ilk dəfə daimi oturaq həyat quraraq torpaq təsərrüfatına keçdilər. Daşdan düzəltdikləri sadə toxalarla torpağı şumladıqları əkinlərinin qayğısına qalır, maldarlıqla məşğul olurdular. Oturaq həyatın diqtə etdiyi şərtlər insanı yeni ixtiralara sövq edirdi. Uzunsov çay daşının bir ucunun hər iki tərəfindən qəlpə qopararaq itiləyə, digər ucuna isə ağac sap bağlayaraq ilk əkinçilik alətini- toxanı düzəltdilər. Becərilmiş məhsulun-taxılın üyüdülməsi üçün hazırlanmış dən daşları (kirkirələr) oturaq həyatın təzahür və sübutu olaraq qalır.
Bu dövrdə insanın daşa münasibəti də ciddi fərqlənir. Estetik zövqü inkişaf etmiş bəşər övladı indi daşı daha zövqlə hamarlayır, cilalayırdı. Daşın üstünə qum tökərək ovan insan yeni bir şey kəşf etdi-daş deşildi. Bununla da insanın uzun zəhməti öz bəhrəsini verdi. Ağac dəstəyə keçirilmiş daş alətlərlə müxtəlif işləri görmək asanlaşdı. Neolit dövründə insan özünə yeni paltar hazırlamağı-toxuculuğu öyrəndi. Topladıqları məhsulu saxlamaq yollarını arayan insan daha bir kəşf etdi. Gili müxtəlif formalara salaraq qurutdu. dulusçuluq sənəti belə yarandı. Qədim sənətkarlıq sahələrindən biri olan dulusçuluq uzun əsrlərin təcrübəsi nəticəsində yaranmış, inkişaf etmişdir. Əvvəllər meyvə toplamaq və balıq tutmaq üçün ağac lifindən və çubuqlardan səbət hörən qadınlar sonra onu gillə suvayıb onda taxıl, un saxlamağa başladılar. Lakin belə səbətə su dəydikdə gil qopub düşdüyündən onun ömrü az olurdu. Təsadüfən tonaqala düşən gil parçasının bişib bərkidiyini müşahidə edən qadınlar onu işdə tətbiq etdilər; gili odda bişirib saxsı qablar hazırladılar. Bu qadınların ikinci, toxuculuq isə üçüncü mühüm ixtirası oldu. Haqlı olaraq bu texniki ixtiralar elmdə «Neolit inqilabı» adını almışdır.
Qadınlar təsərrüfada yetişdirdikləri bitkiləri toplamaq üçün alət arayırdılar. İldən-ilə genişlənən əkin sahələrinin məhsulunu əllə toplamaq getdikcə çətinləşirdi. Nəsə etmək, nəsə düzəltmək lazım idi ki, iş asanlaşsın. Bu axtarışlar yavaş-yavaş öz bəhrəsini verdi. İlk vaxtlar çaxmaqdaşıdan və dəvəgözüdən düzəldilmiş lövhəcikləri sonradan ağac dəstəyə və heyvan çənəsi sümüyünə bərkidilmiş biçin aləti-oraq əvəz etdi. Belə oraqlar Naxçıvanda, Gəncə ətrafında, Təbriz yaxınlığında, Qobustanda və Qazaxda tapılmışdır. Ən iri oraq isə Qazaxda-Şomutəpə yaşayış məskənində aşkar olunmuşdur. Uzunluğu 17 santimetr olan orağın əsası içəriyə tərəf bir qədər əyilmiş və ona dörd ədəd daş parçası keçirilmişdir.
Neolitin sonlarına yaxın ovçuluq və azuqə toplama get-gedə öz əvvəlki rolunu itirir, əkinçilik və maldarlıq təsərrüfatda ön plana keçirdi. Bunun nəticəsi olaraq iri bıçaqlar, daş toxalar və çəkiclər meydana gəlirdi.
Neolit dövrünün bu yenilikləri, əkinçilik və maldarlığın ön plana keçməsi istehsal təsərrüfatının yaranmasına və inkişafına səbəb oldu. Təəbiətdən tam asılı, ancaq istehlakçı olan insan get-gedə təbiətin asılılığından azad olmağa, öz qidasını, paltarını və evini özü yaratmağa başladı.
Azərbaycanda Neolit dövrü məskənləri Gəncə, Naxçıvan, Qazax, Qobustan və Təbriz bölgələrində aşkar edilmiş, öyrənilmişdir.
Rəylərin sayı:.