Hörmətli tarix.infoçular! Tarix testlərində Ağsunqurilərin Marağa hakimliyinə aid testlərə təsadüf olunsa da, ümumtəhsil məktəblərinin şagirdləri üçün tərtib edilmiş tarix dərsliklərində tariximizin bu mərhələsi haqqında kifayət qədər geniş məlumat öz əksini tapmamışdır. Zənn edirəm ki, bu məqalə məktəblilərin, eləcə də tarix həvəskarlarının tariximizə daha yaxından bələd olmalarına yardım edəcəkdir.
Ağsunqurların
Marağa hakimliyi.
Həqiqətdə
tarix bizə deyil, biz tarixə məxsusuq.
Hans Georg Qadamer
Hans Georg Qadamer
1108-ci ildə Rəvvadilər sülaləsindən olan Əhmədili ibn İbrahim ibn
Vəhsudan ər-Rəvvadi Böyük Səlcuq hökmdarı Məhəmmədə düşmənləri ilə mübarizədə köməklik
etdiyinə görə Marağanın hakimi təyin edildi. Onun hakimiyyət dövrü tarixə Əhmədililər sülaləsinin hakimiyyəti dövrü kimi də daxil olmuşdur. 1111-1112-ci illərdə Əhmədili Mosul, Diyarbəkr, Xilat və digər
yerlərin hakimləri ilə birlikdə Suriya ərazisində xristianlara qarşı aparılan döyüşlərdə iştirak
etmişdir. Lakin 1117-ci ildə Əhmədili ismaili
təriqətinin radikal qollarından biri olan nizarit agentləri tərəfindən Bağdadda
öldürüldü. Onun keçmiş qulu, türk mənşəli Ağsunqur əl-Əhmədili yaranmış bu
əlverişli səraitdən istifadə edərək Marağada hakimiyyəti ələ keçirib
Ağsunqurilər sülaləsinin əsasını qoydu. O, Marağadan başqa, Rəvanduz qalasını
da ələ keçirdi. İraq Səlcuq sultanı II Mahmudun sarayında böyük nüfuza malik olan
Ağsunqur onun oğlanları Davudun və
Məsudun atabəyi olmuşdur. 1131-ci ildə İraq Səlcuq sitanı Mahmudun ölümündən sonra
Marağa hakimi Aqsunqur əl- Əhmədilinin köməyi ilə Davud Sultan elan edildi,
lakin Davudun qardaşları-Məsud, Toğrul və Səlcuq şah bununla razılaşmadılar.
1132-ci ildə xəlifə əl Müstərcid yeni sultan Məsudun adına xütbə oxunması üçün
əmr verdi. Tezliklə Sultan Məsud öz atabəyi Ağsunqur əl-Əhmədili və çoxlu türk əmiri ilə birlikdə Azərbaycana
gəldi. 1133-cü ildə Ağsunqur
Həmədanda nizaritlər tərəfindən
öldürüldü.. Hakimiyyətdə atasını əvəz edən
Nüsrətəddin Xassbəy Arslan Abanın dövründə Marağa hakimliyi özünün ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatdı.
O, hətta bir müddət Dərbənd keçidindən İran körfəzinə qədər geniş ərazini əhatə
edən Azərbaycan Atabəylər dövləti ilə də bərabər səviyyədə mübarizə aparmışdır.
1161-62 ci illərdə Şəmsəddin Eldənizin vassalı kimi onun Gürcüstana hərbi
səfərində iştirak etmişdi. Eldənizlərin tabeliyindən qurtarmaq məqsədilə Nüsrətəddin Xassbəy Arslan-Aba mərkəzi
hakimiyyətə qarşı çıxan feodal hakimləri müdafiə edir və Səlcuq hökmdarı Məhəmmədin oğlu Mahmudun sultan elan olunmasına çalışırdı.
1161- ci ildə Həmədan yaxınlığında baş verən döyüş Şəmsəddin Eldənizin qələbəsi
ilə nəticələndi. O, Marağa hakimi Nüsrətəddin Arslan Abaya elçi göndərərək
Şahzadə Mahmudun ona verilməsini, özünün də sultan xidmətinə gəlməsini tələb
etsə də, rədd cavabı aldı. Tərəflər arasında Səfidrud çayı sahilində baş verən
döyüşdə Məhəmməd Cahan Pəhləvan Marağa hakiminin və ona kömək edən Xilat
hakiminin birləşmiş qüvvələri tərəfindən məğlub edildi. Bunun nəticəsi olaraq,
yeddi cildlik Azərbaycan tarixi əsərinin ikinci cildində qeyd edildiyi kimi,
Azərbaycan Atabəyləri ilə Marağa
hakimləri arasında münasibətlər uzun illər boyu gərgin vəziyyətdə qaldı. Yalnız
Qızıl Arslanın hakimiyyəti dövründə Marağa hakimi vassal asılılığını etiraf
etməklə kifayətləndi. Ərəb tarixçisi ibn əl-Əsirin məlumatına görə, 1168-ci
ildə Аrslаn-Аba xəlifə əl-Müstəncidə
müraciət edərək ondan Bağdadda sultan
Mahmudun adına xütbə oxumağı xahiş etdi. Şəmsəddin Eldəniz qiyam qaldırmış
əmiri itaətə gətirmək üçün yenidən oğlu
Məhəmməd Cahan Pəhləvanı yenidən ona qarşı göndərdi. Marağa divarları
yaxınlığında baş verən döyüşdə Arslan-Abanın ordusu darmadağın edildi. Pəhləvan
Cahan Pəhləvan Marağanı mühasirəyə alsa da, tezliklə tərəflər arasında sülh
bağlandı. Görkəmli Azərbaycan tarixçisi
Ziya Bünyadov "Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136-1225)” əsərində yazırdı ki, 1175-ci ilin yazında Təbrizin və qonşu
torpaqların hakimi Nüsrətəddin Arslan-Aba
ibn Ağ-Sunqur öldükdən və onun
yerinə varisi Fəlakəddin Əhməd keçdikdən sonra Cahan Pəhləvan Ruin-Dej
(Rəvanduz) qalasını mühasirəyə alır. Qalanı ələ keçirə bilməyən Cahan Pəhləvan
Marağanı, qardaşı Qızıl Arslan isə Təbrizi mühasirəyə alır. Marağa qazisi
Sədrəddin əl-Maraği əhalini xilas etmək üçün təslim şəhəri təslim etdiyinə görə
Marağa, demək olar ki, döyüşsüz ələ keçirilir. Tərəflər arasında bağlanmış sülh
müqaviləsinə əsasən Məhəmməd Cahan
Pəhləvan Təbrizə sahib olur, Marağa isə
Ağsunqurilərin ixtiyarında qalır. Eldənizlərin köməyi ilə Marağanın yeni hakimi ədəbiyyatın xeyirxah himayədarı
kimi şöhrət qazanan Əlaəddin Körpə Arslan olur. Məlum olduğu kimi, dahi
Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi 1196-cı ildə yazdığı "Yeddi gözəl” əsərini Əlaəddin Körpə Arslana həsr etmişdir.
Lakin onun dövründə Ağsunqurilərin siyasi mövqeyi xeyli zəiflədi. 1205-ci ildə
Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslan, Ərbil hakimi Müzəfərəddin Kökburi ilə ittifaq bağlayaraq Təbrizə hücum etdi, lakin tezliklə sülh bağlamağa və
tutduğu yerləri geri qaytarmağa məcbur oldu, əvəzində Urmiya şəhərini aldı. Atabəy Özbəyin oğlu Xamuşun Körpə Arslanın nəvəsi
Sülafə xatunla evlənməsi bu müqaviləni möhkəmləndirir. Əlaəddin Körpə
Arslan 1208-ci ildə vəfat etdi. Babasının
və əmisi Əhmədin ölümündən sonra kişi vərəsə olmadığına görə Marağanın başsız
olmağını bəhanə gətirən Atabəy Əbu Bəkr vilayəti Eldənizlər dövlətinə qatır. Rəvandüzün
idarəsi isə Sülafə xatuna tapşırılır.
Sülafənin hökmranlığı Azərbaycanın
ən ağır dövrlərindən birinə təsadüf edir. Əvvəlcə gürcülərin, sonra isə
monqolların viranedici yürüşləri başlayır.1209-cu ildə Eldənizlər dövləti
Marağanı ələ keçirdi. Əlaəddin Körpə Arslanın nəvəsi, hakimiyyətdə olan Sulafə
xatunun ixtiyarında yalnız Rəvanduz qalası qaldı. 1221-ci ilin əvvəllərində
Marağa yenidən Ağsunqurilərin əlinə keçdi, lakin elə həmin il martın 30-da
şəhər Cəbə və Subutayın başçılıq etdikləri monqollar tərəfindən ələ keçirildi
və yandırıldı. 1225-ci ildə Marağa döyüşsüz olaraq Xarəzmşah Cəlalədddinə
təslim oldu, Sülafə xatunun əri Xamuş Xarəzmşahların xidmətinə keçdi. 1227-ci
ildə Sülafə xatunla evlənən Xarəzmşah öz əmirini Marağaya hakim təyin etdi və
beləliklə, Ağsunqurilər sülaləsinə son qoyuldu.
Diqqət! GİZLİ MƏTN! Siz gizli mətnə baxmaq üçün qeydiyyatdan keçməlisiniz.
Rəylərin sayı:.