Ağsunqurların Marağa hakimliyi

Ağsunqurların Marağa hakimliyi

 

Hörmətli tarix.infoçular! Tarix testlərində Ağsunqurilərin  Marağa hakimliyinə aid testlərə təsadüf olunsa da, ümumtəhsil məktəblərinin şagirdləri üçün tərtib edilmiş tarix dərsliklərində tariximizin bu mərhələsi haqqında kifayət qədər geniş məlumat öz əksini tapmamışdır. Zənn edirəm ki, bu məqalə məktəblilərin,  eləcə də tarix həvəskarlarının tariximizə daha yaxından bələd olmalarına yardım edəcəkdir. 
                                         
Ağsunqurların Marağa hakimliyi.        
                            
Həqiqətdə tarix bizə deyil, biz tarixə məxsusuq. 
Hans Georg  Qadamer      

1108-ci ildə Rəvvadilər sülaləsindən olan Əhmədili ibn İbrahim ibn Vəhsudan ər-Rəvvadi  Böyük Səlcuq hökmdarı  Məhəmmədə düşmənləri ilə mübarizədə köməklik etdiyinə görə Marağanın hakimi təyin edildi. Onun hakimiyyət dövrü tarixə Əhmədililər sülaləsinin  hakimiyyəti dövrü kimi də daxil olmuşdur. 1111-1112-ci illərdə Əhmədili Mosul, Diyarbəkr, Xilat və  digər  yerlərin hakimləri ilə birlikdə Suriya ərazisində xristianlara  qarşı aparılan döyüşlərdə iştirak etmişdir.   Lakin 1117-ci ildə Əhmədili ismaili təriqətinin radikal qollarından biri olan nizarit agentləri tərəfindən Bağdadda öldürüldü. Onun keçmiş qulu, türk mənşəli Ağsunqur əl-Əhmədili yaranmış bu əlverişli səraitdən istifadə edərək Marağada hakimiyyəti ələ keçirib Ağsunqurilər sülaləsinin əsasını qoydu. O, Marağadan başqa, Rəvanduz qalasını da ələ keçirdi. İraq Səlcuq sultanı II Mahmudun sarayında böyük nüfuza malik olan Ağsunqur onun oğlanları  Davudun və Məsudun atabəyi olmuşdur. 1131-ci ildə İraq Səlcuq sitanı Mahmudun ölümündən sonra Marağa hakimi Aqsunqur əl- Əhmədilinin köməyi ilə Davud Sultan elan edildi, lakin Davudun qardaşları-Məsud, Toğrul və Səlcuq şah bununla razılaşmadılar. 1132-ci ildə xəlifə əl Müstərcid yeni sultan Məsudun adına xütbə oxunması üçün əmr verdi. Tezliklə Sultan Məsud öz atabəyi Ağsunqur əl-Əhmədili  və çoxlu türk əmiri ilə birlikdə Azərbaycana gəldi.  1133-cü ildə Ağsunqur Həmədanda  nizaritlər tərəfindən öldürüldü.. Hakimiyyətdə atasını əvəz edən  Nüsrətəddin Xassbəy Arslan Abanın dövründə Marağa hakimliyi  özünün ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatdı. O, hətta bir müddət Dərbənd keçidindən İran körfəzinə qədər geniş ərazini əhatə edən Azərbaycan Atabəylər dövləti ilə də bərabər səviyyədə mübarizə aparmışdır. 1161-62 ci illərdə Şəmsəddin Eldənizin vassalı kimi onun Gürcüstana hərbi səfərində iştirak etmişdi. Eldənizlərin tabeliyindən qurtarmaq məqsədilə  Nüsrətəddin Xassbəy Arslan-Aba mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxan feodal hakimləri müdafiə edir və   Səlcuq hökmdarı Məhəmmədin oğlu  Mahmudun sultan elan olunmasına çalışırdı. 1161- ci ildə Həmədan yaxınlığında baş verən döyüş Şəmsəddin Eldənizin qələbəsi ilə nəticələndi. O, Marağa hakimi Nüsrətəddin Arslan Abaya elçi göndərərək Şahzadə Mahmudun ona verilməsini, özünün də sultan xidmətinə gəlməsini tələb etsə də, rədd cavabı aldı. Tərəflər arasında Səfidrud çayı sahilində baş verən döyüşdə Məhəmməd Cahan Pəhləvan Marağa hakiminin və ona kömək edən Xilat hakiminin birləşmiş qüvvələri tərəfindən məğlub edildi. Bunun nəticəsi olaraq, yeddi cildlik Azərbaycan tarixi əsərinin ikinci cildində qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan Atabəyləri ilə  Marağa hakimləri arasında münasibətlər uzun illər boyu gərgin vəziyyətdə qaldı. Yalnız Qızıl Arslanın hakimiyyəti dövründə Marağa hakimi vassal asılılığını etiraf etməklə kifayətləndi. Ərəb tarixçisi ibn əl-Əsirin məlumatına görə, 1168-ci ildə  Аrslаn-Аba xəlifə əl-Müstəncidə müraciət edərək  ondan Bağdadda sultan Mahmudun adına xütbə oxumağı xahiş etdi. Şəmsəddin Eldəniz qiyam qaldırmış əmiri itaətə gətirmək üçün  yenidən oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvanı yenidən ona qarşı göndərdi. Marağa divarları yaxınlığında baş verən döyüşdə Arslan-Abanın ordusu darmadağın edildi. Pəhləvan Cahan Pəhləvan Marağanı mühasirəyə alsa da, tezliklə tərəflər arasında sülh bağlandı.  Görkəmli Azərbaycan tarixçisi Ziya Bünyadov "Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136-1225)” əsərində yazırdı  ki, 1175-ci ilin yazında Təbrizin və qonşu torpaqların hakimi Nüsrətəddin Arslan-Aba  ibn Ağ-Sunqur  öldükdən və onun yerinə varisi Fəlakəddin Əhməd keçdikdən sonra Cahan Pəhləvan Ruin-Dej (Rəvanduz) qalasını mühasirəyə alır. Qalanı ələ keçirə bilməyən Cahan Pəhləvan Marağanı, qardaşı Qızıl Arslan isə Təbrizi mühasirəyə alır. Marağa qazisi Sədrəddin əl-Maraği əhalini xilas etmək üçün təslim şəhəri təslim etdiyinə görə Marağa, demək olar ki, döyüşsüz ələ keçirilir. Tərəflər arasında bağlanmış sülh müqaviləsinə əsasən  Məhəmməd Cahan Pəhləvan Təbrizə sahib olur,  Marağa isə Ağsunqurilərin ixtiyarında qalır. Eldənizlərin köməyi ilə Marağanın  yeni hakimi ədəbiyyatın xeyirxah himayədarı kimi şöhrət qazanan Əlaəddin Körpə Arslan olur. Məlum olduğu kimi, dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi 1196-cı ildə yazdığı "Yeddi gözəl”  əsərini Əlaəddin Körpə Arslana həsr etmişdir. Lakin onun dövründə Ağsunqurilərin siyasi mövqeyi xeyli zəiflədi. 1205-ci ildə Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslan, Ərbil hakimi Müzəfərəddin Kökburi  ilə ittifaq bağlayaraq Təbrizə hücum etdi, lakin tezliklə sülh bağlamağa və tutduğu yerləri geri qaytarmağa məcbur oldu, əvəzində Urmiya şəhərini aldı. Atabəy Özbəyin oğlu Xamuşun Körpə Arslanın nəvəsi Sülafə xatunla evlənməsi bu müqaviləni möhkəmləndirir. Əlaəddin Körpə Arslan 1208-ci ildə vəfat etdi. Babasının və əmisi Əhmədin ölümündən sonra kişi vərəsə olmadığına görə Marağanın başsız olmağını bəhanə gətirən Atabəy Əbu Bəkr vilayəti Eldənizlər dövlətinə qatır. Rəvandüzün idarəsi isə Sülafə xatuna tapşırılır.
       Sülafənin hökmranlığı Azərbaycanın ən ağır dövrlərindən birinə təsadüf edir. Əvvəlcə gürcülərin, sonra isə monqolların viranedici yürüşləri başlayır.1209-cu ildə Eldənizlər dövləti Marağanı ələ keçirdi. Əlaəddin Körpə Arslanın nəvəsi, hakimiyyətdə olan Sulafə xatunun ixtiyarında yalnız Rəvanduz qalası qaldı. 1221-ci ilin əvvəllərində Marağa yenidən Ağsunqurilərin əlinə keçdi, lakin elə həmin il martın 30-da şəhər Cəbə və Subutayın başçılıq etdikləri monqollar tərəfindən ələ keçirildi və yandırıldı. 1225-ci ildə Marağa döyüşsüz olaraq Xarəzmşah Cəlalədddinə təslim oldu, Sülafə xatunun əri Xamuş Xarəzmşahların xidmətinə keçdi. 1227-ci ildə Sülafə xatunla evlənən Xarəzmşah öz əmirini Marağaya hakim təyin etdi və beləliklə, Ağsunqurilər sülaləsinə son qoyuldu.   

Diqqət! GİZLİ MƏTN! Siz gizli mətnə baxmaq üçün qeydiyyatdan keçməlisiniz.

 





Paylaş

Oxşar xəbərlər

Rəylərin sayı:.

  1. 14 iyun 2014 10:09
    Çox sağ olun məlumata görə.Deyəsən qul tərəfindən yaradılan iki hakimiyyət var,Ağsunqurilər və Eldənizlər.Amma Sulafə xatunun Xarəzmşahla evlənməyini başa duşmədim.

    --------------------

  2. 21 iyun 2014 20:39
    agsunquriler 27 de dagilmiwdi?

    --------------------

  3. 22 iyun 2014 19:32

    Məqaləyə diqqət göstərdiklərinə görə Səma xanıma və Melisa Cana minnətdarlığımı bildirirəm. Səma xanımın sorğusu ilə əlaqədar bildirmək istərdim ki, 1225-ci ildə Azərbaycana Xarəzmşah Cəlaləddin hücum edəndə Sülafə xatunun əri Xamuş mübarizə aparmağın faydasız olduğunu görüb Gəncəyə gedərək Cəlaləddinin xidmətinə keçir və tezliklə elə orada da vəfat edir.
    1227-ci ildə Xarəzmşah Cəlaləddin Rəvandüzə gələndə Sülafə xatunla evlənmək istədiyini bildirir və Sülafə həyatını və var-dövlətini qorumaq məqsədilə onunla evlənir. Bununla da Ağsunqurilər hakimliyinin  müstəqilliyinə son qoyulur.
     

  4. 19 avqust 2014 15:36
    çox sağolun Rəşid Nurməmmədov.

    --------------------

  5. 4 oktyabr 2014 12:15
    7 ci sinif cd yerlesdirin zehmet olmasa

Məlumat Hörmətli qonaq, sizin qeydiyyatınız olmadığı üçün siz rəy yaza bilməzsiniz.Xahiş edirik qeydiyyatdan keçin.